Adigey Cumhuriyeti

Konu: Adigey Cumhuriyeti Çarş. Ekim 29, 2008 3:21 pm

Adige Cumhuriyeti (Rusça: Респу́блика Адыге́я; Adigece: Адыгэ Республик), Rusya Federasyonu’nun federe cumhuriytelerinden biridir. Kafkas Dağlarının kuzeyinde, Krasnodar Kray sınırları içinde yer alır. Cumhuriyetin translitarasyon olarak adı Respublika Adigeyadır. Cumhuriyet, Adigeya olarak da bilinir. Adige Cumhuriyeti adını, günümüzde nüfusu cumhuriyette azınlık haline gelmiş olan Adigelerden alır. Başkenti Maykop'tur.

İdari yapılanma
Cumhuriyetin idaresi altındaki şehir ve kasabalar:
Maykop (Майкоп) (başkent)
Adigeysk (Адыгейск)
Bölgeler:
Giyaginski (Гиагинский)
Bölgenin idaresi altındaki Kırsal okruglar:
Ayrumovskiy (Айрюмовский)
Dondukovskiy (Дондуковский)
Giaginskiy (Гиагинский)
Kelermeskiy (Келермесский)
Sergiyevskiy (Сергиевский)
Koşehabılskiy (Кошехабльский)
Bölgenin idaresi altındaki Kırsal okruglar:
Bleçepsinskiy (Блечепсинский)
Dimitriyevskiy (Дмитриевский)
İgnatyevskiy (Игнатьевский)
Hodzenskiy (Ходзенский)
Koşehabılskiy (Кошехабльский)
Mayskiy (Майский)
Natırbovskiy (Натырбовский)
Volnenskiy (Вольненский)
Yegeruhayskiy (Егерухайский)
Krasnogvardeyskiy (Красногвардейский)
Bölgenin idaresi altındaki Kırsal okruglar:
Beloselskiy (Белосельский)
Bolşesidorovsky (Большесидоровский)
Hatukayskiy (Хатукайский)
Krasnogvardeyskiy (Красногвардейский)
Sadoviy (Садовый)
Ulyapskiy (Уляпский)
Yelenovskiy (Еленовский)
Maykopskiy (Майкопский)
Bölgenin idaresi altındaki şehirler":
Kamennomostskiy (Каменномостский)
Tulskiy (Тульский)
Bölgenin idaresi altındaki Kırsal okruglar:
Abadzehskiy (Абадзехский)
Dahovskiy (Даховский)
Kirovskiy (Кировский)
Krasnooktyabriskiy (Краснооктябрьский)
Krasnoulskiy (Красноульский)
Kuzhorskiy (Кужорский)
Pobedinskiy (Побединский)
Timiryazevskiy (Тимирязевский)
Şovgenovskiy (Шовгеновский)
Bölgenin idaresi altındaki Kırsal okruglar:
Dukmasovskiy (Дукмасовский)
Dzherokayskiy (Джерокайский)
Khakurinokhablskiy (Хакуринохабльский)
Khatazhukayskiy (Хатажукайский)
Mamhegskiy (Мамхегский)
Zarevskiy (Заревский)
Tahtamukayskiy (Тахтамукайский)
Bölgenin idaresi altındaki şehirler":
Enem (Энем)
Yablonovskiy (Яблоновский)
Bölgenin idaresi altındaki Kırsal okruglar:
Afipsipskiy (Афипсипский)
Kozetskiy (Козетский)
Şendzhiyskiy (Шенджийский)
Starobzhegokayskiy (Старобжегокайский)
Tahtamukayskiy (Тахтамукайский)
Teuçejskiy (Теучежский)
Bölgenin idaresi altındaki şehirler":
Tlyustenhabıl (Тлюстенхабль)
Bölgenin idaresi altındaki Kırsal okruglar:
Assokolayskiy (Ассоколайский)
Gabukayskiy (Габукайский)
Djidjihablskiy (Джиджихабльский)
Pçegatlukayskiy (Пчегатлукайский)
Ponejukayskiy (Понежукайский)
Voçepşiyskiy (Вочепшийский)

Tarih

Adige, birbirleriyle sıkı baglantıları olan kuzey-batı Kafkasya'nın yerli birçok kabilesi tarafından kullanılan bir isimdir. 14. yüzyılda bunların kuzeyde Kuban ve doğuda Laba nehirleriyle, güneyde Abhazyan kabileleri ve batıda Karadeniz'le çevrili bolgeye yerleşmiş oldukları biliniyordu (yani bugünkü Adige özerk Vilayeti ve bu vilayetle Karadeniz arasında kalan böIge). Bu dönemin en guçlu' Adige kabilesi Ziçi idi ve bu isim bazen bütün grup için de kullanılırdı. ticaret faaliyetleri nedeniyle Bizanslılar gibi bazı yabancı guçlerce iyi tanınırlardı. Adigeler bal, mum, hayvan ve kürk gibi şeyler ihraç eder, tuz, tekstil ve silah ithal ederlerdi. Bu dönemde Hristiyanlığı kabul etmeye başladılar. 13. yüzyılın başlarında Altın ordu hakimiyeti altına girdiler ve Adige kabilelerinin birkaçı doğuya Terek Nehri havzasına doğru göç ettiler. Bu kabileler Alanlara karıştılar ve sonunda Kabarda grubunu oluşturdular. Batıda kalan Adigeler de Çerkes olarak tanınmaya başladılar. Daha sonra bu terim Kafkaslarda yaşayan halkın genel ismi oldu. 16. yüzyılın başlarında Osmanlıların ve Kırım hanlarının tesiriyle (Kırım. hanlığı 1475'de Osmanlılara bağlandı) İslam Adige (yani Çerkes) topraklarına sızmaya başladı. Ancak İslam'ın bölgeye yayılması biraz zaman aldı, bu nedenle de Adigelerin Islam'ı kabul süreci ancak 19. yüzyılın başında tamamlandı. 1822'de yapılan kabileler arası bir toplantıda kararların şeriata göre alınması kabul edildi; ancak mahalli adetlerin kuvvetli tesiri devam etti. Bu dönemde Kuzey Kafkasya'da 500.000-1.000.000 Adige vardı,(bu sayı sadece adigeler içindir kabartaylar ve diğerleri buna dahil değildir) 19. yüzyılın ortalarında bölge Rusya yönetimine girince birçoğu Türkiye'ye göç etti. (Göç ifadesi yazarın kendi ifadesi olup gerçekte bu, insanların kendi iradeleri dışında zorla gerçekleştirilmiş bir hareket olması sebebi ile doğru kelime "sürgün" olması gerekmektedir. E.Y.) Yüzyılın sonunda bölgede Adige topluluğunun ancak onda biri kalmıştı. Sovyet döneminin ilk yıllarında iki ayrı Adige bölgesi oluşturuldu: Adige çerkez özerk Vilayeti (Temmuz 1922) ve çerkez özerk Vilayeti (Ocak 1922). Agustos 1928'de birinci vilayetin adından "çerkez" çıkarıldı ve sadece Adige özerk Vilayeti oldu. İkinci Vilayet de Karaçay Özerk Vilayeti ile birleştirilerek Karaçay-Çerkes özerk Vilayeti oluşturuldu . Agustos 1936'da Maykop ve Giagin bölgeleri de katılarak Adige özerk Vilayeti'nin toprakları artırıldı. (Adige-çerkes özerk Vilayeti'nin var olmasına rağmen) 1926 Sovyet nüfus sayımında ismi kullanılmamıştır, bunun yerine bütün Adige grupları için (Kabardiyanlar hariç) "çerkez" tabiri kullanılmıştır. Adige tabiri sonradan yeniden kullanılır olmuş ve iki kelime etnik manada degilde, bölge manasında kullanılmıştır. (yani, "Adige" Adige özerk Cumhuriyeti'nde yaşayan Adigeler için, ve "çerkez" Karaçay-çerkez özerk Vilayeti'nde yaşayan Adigeler için kullanılmıştır).

Genel Bilgiler
Adige Cumhuriyeti Kuzey Kafkasya'da Rusya Federasyonu'na bağlı Krasnodar topraklarında bulunmaktadır.

Yüzölçümü: 7.600 km2.
Başkent: Maykop Vilayet in iki kasabası ve dört yerleşim bölgesi vardır. Adige özerk vilayeti sovyetlerin dağılmasından sonra cumhuriyet statüsü kazanmış ve rusya federasyonu içerisinde yeralmıştır.
Ortalama nüfus yoğunluğu :404.390, 53.2/km2 *Başlıca kaynaklari: büyük bir dogal gaz rezervi. *Sanayi: Makina imalati, konserye yiyecek, kereste. ve diger hafif sanayi kolları vardır. *Tarım: hububat, tütün, şeker pancarı, ayçiçeği, sebze ve meyveler; hayvancılık, özellikle sığır üretimi, kümes hayvancılığı ve arıcılık.

Dil
Milli dil Adigece'dir. Kuzeybatı Kafkas dilleri grubundan ve Abhaz-Adige alt grubundandır Kabardiyan-çerkez ve Abhazyan-Adige dilleri ile yakın ilişkisi vardır. Dört lehçe grubu bulunmaktadır : Abadzech ,Bjeduğ ,Temirgoy ve Şapsığ (aslında bunlar dört ana kabile grubunu temsil eder) aralarındaki fark esas itibariyle fonetiktir. Eğitim görmüş tabakanın telaffuzunu Temirgoy şekillendirmektedir. Adige dilinde arapça(din ile ilgili) , Farsça (ticaret ile ilgili) , ve Türkçe (günlük hayatla ilgili birçok kelime vardır. Bunların dışında ihtilalden hem önce hemde sonra alınmış birçok Rusça kelime'de bulunmaktadır. Diğer dillerden alınan kelimeler bir hayli fonetik değişikliğe uğramıştır. İdari ve resmi işlemlerde genellikle Rusça kullanılmaktadır fakat teorik olarak gerekirse Adigece'de kullanılabilir.

Eğitim
Eğitimde adigece eğitimi verilmekle birlikte dersler genellikle Rusça dilinde yapılmaktadır. Maykop'ta bir Pedagoji enstitüsü vardır. Adige dilinde Radyo,Tv ve gazete-dergi yayını yapılamaktadır fakat bunlar sınırlı sayıdadır. Sovyet dönemine kadar adige yazı dili 1918 - 1927 Arapça ,1927 - 1938 Latin harfleri ve 1938'den sonra kiril harfleri ile devamedegelmektedir.

Din
Adigeler Sünni (hanefi mezhebi) dirler. Kuzey Kafkasya ve Dağıstan din işleri idaresine bağlıdırlar.

Nüfus ve nüfus dağılımı
Adige nüfusu artışı 1926 1959 1970 1979 Çerkezlerle birlikte zikredilmiştir. 79.631 99.855 108.711 Adigelerin bölgesel dağılımı Adige cumhuriyeti (79.5%) Sov. Bir.'deki digeryerler (20.5%) *Adige cumhuriyetinin etnik kompozisyonu Toplam nüfus 404.390 Adigeler 86.388 -- (21.4%) Ruslar 285.626 -- (70.6%) Ukrayna1ı1ar 12.078 -- (3.0%) Diğer1eri 20.298 -- (5.0%) Adige y'de kent - kırsal kesim dağılımı Kent Kırsal Kesim Adigeler 10.397 71.081 (6.8%) (30.5%) Ruslar 128.511 148.026 (84.2%) (63.5%) Ukraynalılar 6.180 5.034 (4.0%) (2.2%) Diğerleri 7.563 8.852 (5.0%) (3.8%) *Okuma-yazma oranı : 1970'de %99'un üzerinde Yeni döneme ait bilgi olmamakla birlikte aynı dönemde her 1000 kişiden 270'i ilkokul --- 435'i lise --- 37'si yüksekokul mezunudur Anadilini Adige'ce olarak kabul eden Adigelerin oranı : Kentlerde : % 86.7 Köylerde : % 99.2 Rusçayı iyi bilen Adigelerin yüzdesi :(Ana dil olarak %4.2) -- (İkinci dil olarak : %76.7)